Pomimo że nowelizacja ustaw podatkowych w ramach tzw. Polskiego Ładu nie jest bezpośrednio skierowana do organizacji pozarządowych, będzie miała znaczący wpływ na ich sytuację. Czego mogą spodziewać się po Polskim Ładzie NGO-sy?
1 października Sejm przyjął, z pewnymi zmianami, nowelizację ustaw podatkowych, które mają realizować założenia Polskiego Ładu. Oznacza to, że modyfikacje przepisów podatkowych, o których debatowano przez ostatnich kilka miesięcy, są na prostej drodze do wejścia w życie.
Polski Ład to pakiet licznych zmian w przepisach dotyczących podatków, budownictwa mieszkaniowego, zdrowia, ubezpieczeń społecznych zdrowotnych, emerytur, działalności gospodarczej, rolnictwa, a także innych dziedzin życia. Zmiany te będą miały znaczący wpływ na wiele sfer życia w naszym kraju.
Z założenia Polski Ład nie dotyczy bezpośrednio organizacji pozarządowych i nie powinien zmieniać ich sytuacji. Jednak przy tego typu i tak głęboko idących modyfikacjach przepisów – szczególnie tych dotyczących podatków – niełatwo oprzeć się wrażeniu, że zmiana w sytuacji organizacji pozarządowych nastąpi, przy tym może to być zmiana co najmniej niepokojąca.
Opinia prawna OFOP
We wrześniu Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych opublikowała opinię prawną na temat projektu nowelizacji ustaw podatkowych w ramach tzw. Polskiego Ładu. Opinia jest autorstwa radcy prawnego Bartosza Wilka i koncentruje się na wpływie, jaki zaproponowane zmiany mogą wywrzeć na organizacje pozarządowe.
Opinia powstała w ramach Programu Rzeczniczego OFOP. Jak podaje OFOP „celem Programu Rzeczniczego jest doprowadzenie do stanu, w którym prawo regulujące formy aktywności obywatelskiej, w szczególności osób działających w stowarzyszeniach i fundacjach, będzie odpowiadało potrzebom społecznym, będzie zrozumiałe i stosowane zgodnie z zasadą pomocniczości. Kluczowe są dla nas działania rzecznicze mające na celu tworzenie dobrego prawa i zmian systemowych ważnych dla środowiska pozarządowego”.
1% PIT dla OPP
Z analizy opublikowanej przez OFOP wynika, że zmiany podatkowe towarzyszące programowi Polski Ład nie odnoszą się bezpośrednio do aktywności trzeciego sektora, jednak mogą oddziaływać na praktykę przekazywania na rzecz organizacji pożytku publicznego 1% należnego podatku dochodowego od osób fizycznych.
Polski Ład zakłada podniesienie kwoty wolnej od podatku do poziomu 30 000 zł (innymi słowy jest to podniesienie kwoty zmniejszającej podatek do 5100 zł, co stanowi 17% kwoty 30 000 zł). Naturalnie z perspektywy podatników jest to zmiana atrakcyjna, ponieważ podatkiem dochodowym zostaną objęte tylko dochody powyżej tej kwoty. W rezultacie osoby zarabiające najniższą krajową i aż 2/3 emerytów przestaną płacić podatki. W sumie według wyliczeń rządu, zyskać, a więc płacić niższe podatki ma nawet 18 milionów Polaków.
Podniesienie kwoty wolnej od podatku oznacza jednak również, że podatnicy uzyskujący w skali roku dochód do 30 000 zł (tj. 2500 zł miesięcznie) nie przekażą 1% podatku dochodowego wybranej organizacji pożytku publicznego, ponieważ w ich przypadku nie wystąpi podatek należny. Nawet jeśli w zeznaniu podatkowym wskażą OPP, faktyczna kwota do przekazania wyniesie 0 zł.
W konsekwencji organizacje pożytku publicznego zostaną zmuszone do adresowania kampanii jednoprocentowych do osób lepiej zarabiających. Jest to naturalny efekt zwiększenia progresji podatkowej, czyli większych obciążeń podatkowych podatników uzyskujących wyższe przychody. Innymi słowy, w praktyce, kampania jednoprocentowa, skierowana do podatników zarabiających do 30 000 zł rocznie (2 500 zł miesięcznie) straci wszelkie podstawy.
Zmiana liczby podatników korzystających z prawa do przekazania 1%
W opinii prawnej OFOP kwestia ta nie jest rozwijana, ale należałoby rozważyć pewne dodatkowe aspekty zmiany liczby podatników mogących skutecznie korzystać z prawa do przekazania 1% PIT dla wybranej OPP.
Otóż z jednej strony z łatwością można sobie wyobrazić organizacje pożytku publicznego, które z uwagi na profil swojej działalności i ograniczone możliwości przygotowania profesjonalnej kampanii promocyjnej opierają swoje finansowanie na 1% PIT od osób o najniższych dochodach. W takim przypadku zmiany, które przyniesie Polski Ład, mogą się okazać zabójcze, gdyż grupa podatników przekazująca takim organizacjom środki w ramach 1% może w najbliższym czasie faktycznie zniknąć.
Z drugiej strony sam fakt zmniejszenia się liczby podatników przekazujących 1% PIT oznacza, że mniejsza liczba organizacji będzie mogła liczyć na otrzymanie środków z tego źródła – wynika to z prostego założenia, że zazwyczaj jeden podatnik przekazuje 1% na rzecz jednej organizacji pożytku publicznego. W pewnym sensie oznacza to większą „konkurencję” pomiędzy organizacjami o podatnika, który skłonny jest skorzystać na ich rzecz z prawa do przekazania 1%. Jednak rezultat takiej zaostrzonej „konkurencji” może być tylko jeden – prawdopodobieństwo nieotrzymania żadnych środków z 1% PIT dla wielu organizacji znacznie wzrośnie. Jak zwykle w takich okolicznościach, duże, prężnie działające organizacje, które mogą sobie pozwolić na dobrze zaplanowaną kampanię 1%, będą w stanie zwrócić na siebie uwagę mniejszej grupy, lecz lepiej zarabiających podatników. Dla pozostałych OPP czas Polskiego Ładu może się okazać czasem ciężkiej próby.
Spadek dochodów samorządów
Nawiązując do przedstawionej opinii prawnej, OFOP wspomina także o spadku dochodów samorządów jako o jednej z najpoważniejszych konsekwencji wprowadzenia Polskiego Ładu dla polskich organizacji pozarządowych.
Spadek dochodów samorządów wynikający z wprowadzenia Polskiego Ładu zapewne znacznie pogorszy sytuację organizacji pozarządowych, gdyż współpraca z samorządem (także finansowa), tj. realizowanie zadań w różnych formach i trybach stanowi podstawę działalności wielu organizacji. Spadek dochodów jednostek samorządu terytorialnego drastycznie wpłynie na realia codziennego funkcjonowania NGO-sów. To według OFOP kolejna bardzo groźna i niepokojąca konsekwencja Polskiego Ładu dla III sektora.
Czy Polski Ład pogorszy sytuację organizacji pozarządowych?
Polski Ład prawdopodobnie pogorszy sytuację wielu organizacji pozarządowych. Zmiany podatkowe, które czekają nas już od 1 stycznia 2022 roku, nie uwzględniają interesu III sektora. Wszystko wskazuje na to, że na etapie analiz i przygotowywania nowelizacji konsekwencje wyższej kwoty wolnej od podatku, jak również spadku dochodów samorządów nie zostały należycie rozważone pod kątem reperkusji dla fundacji i stowarzyszeń.
Jako ilustrację czekającej nas sytuacji przywołać można wypowiedź Jarosława Wenderlicha, podsekretarza stanu, wiceprzewodniczącego Stałego Komitetu Rady Ministrów: „Temat faktycznie wymaga analiz. Według wyliczeń rządu, zyskać, a więc płacić niższe podatki ma wkrótce 18 milionów Polaków. Warto jednak zauważyć, że źródłem finansowania dla organizacji pozarządowych jest nie tylko jeden procent podatku, ale również zbiórki, darowizny czy programy grantowe”.