Czy rządowa propozycja wyrównania 1% dla organizacji pozarządowych jest najgorszą z możliwych opcji?

Trzy konkurencyjne modele wobec rządowych propozycji

Począwszy od 2022 r. rząd nieustannie zaskakuje kolejnymi modyfikacjami systemu podatkowego. Niestety większość z tych rozwiązań jawi się jako nieprzemyślana i może prowadzić do realnego zagrożenia istnienia i dalszego funkcjonowania znacznej części organizacji pożytku publicznego. Mechanizmy osłonowe przewidziane przez Radę Ministrów zdają się krótkowzroczne i nie rozwiązują zasadniczych problemów wynikających z wprowadzenia takich rewolucyjnych zmian w PIT jak drastyczne podwyższenie kwoty wolnej od podatku (do 30 000 zł) czy obniżenie pierwszego progu podatkowego w PIT dla osób o dochodach do 120 000 zł rocznie (z 17% do 12%). W związku z tym przygotowaliśmy zestawienie rządowej propozycji „wyrównania 1%” z trzema konkurencyjnymi modelami dystrybucji środków przekazywanych z 1% podatku dla OPP:

• Podwyższenie stawki PIT przekazywanej dla organizacji pozarządowych z 1% do 1,5% – propozycja klubu parlamentarnego Koalicja Obywatelska (przedstawiona w dodatkowym sprawozdaniu Komisji Finansów Publicznych w dniu 11 maja 2022 r.): https://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/0/E0A258F1114233EFC125883F00617DFB/%24File/2239-A.pdf;
• 1% liczony od podatku bez kwoty wolnej – propozycja IWOP (przedstawiona w opracowaniu dostępnym pod adresem: https://www.iwop.pl/aktualnosci/polski-lad-wprowadza-ryzyko-kaskadowej-zapasci-finansowania-trzeciego-sektora-z-1-podatku/;
• Oddanie prawa do decyzji każdemu podatnikowi składającemu deklarację (niezależnie od wysokości dochodu) i rozdystrybuowanie kwoty 1% wedle głosów osób składających PIT – propozycja organizacji pozarządowych przedstawiona w poniższym opracowaniu;
• Model rządowy dotyczący proporcjonalnego podzielenia kwoty 1% (szersze opracowanie na ten temat znajduje się pod adresem: https://www.pitax.pl/wiedza/aktualnosci/wyrownanie-wplywow-z-1-dla-organizacji-pozytku-publicznego/. 

Zestawienie konkurencyjnych modeli przedstawionych przez społeczeństwo z propozycją rządową

Konfrontacja podstawowych cech każdego z opisywanych modeli dystrybucji środków OPP z rządowym mechanizmem „proporcjonalnego” wyrównania 1% prowadzi do oczywistej konkluzji, że sugerowane w ustawie rozwiązanie może przyczynić się do pogłębienia dysproporcji społecznych oraz doprowadzić do unicestwienia dużej części organizacji pożytku publicznego. Jednocześnie zauważamy, że również nie wszystkie propozycje przedstawione przez opozycję i organizacje pozarządowe spełniają naszym zdaniem podstawowe wymogi względem zasad funkcjonowania 1% podatku.

Tab. 1. Zestawienie cech opisywanych czterech modeli dystrybucji środków OPP.

A. Rządowy „mechanizm osłonowy”

A1 – Rządowy mechanizm osłonowy spowoduje rozwarstwienie finansowania OPP. Organizacje dotychczas wspierane przez osoby o mniejszych dochodach zostaną pozbawione wpływów z uwagi na znikomą ilość darczyńców.

A2 – Analogicznie względem pola A1 cele szczegółowe, które były wspierane przez podatników z uboższych kręgów, nie będą mogły liczyć na otrzymanie 1% podatku z uwagi na podwyższenie kwoty wolnej.

A3 – Rządowa propozycja wyrównania jest całkowicie oderwana od tak istotnych wskaźników makroekonomicznych jak np. inflacja, która na chwilę pubikacji artykułu wynosi aż 12,3% rok do roku. Ponadto całkowicie zignorowana została kwestia współczynnika wzrostu wpływów z 1% na rzecz OPP, który od 2004 r. nieustannie rośnie. Wyrównanie strat powstałych w wyniku wdrożenia reformy podatkowej będzie odnosiło się do wartości dochodów z tego tytułu, uzyskanych w 2022 r. co oznacza, że potencjał wpływów OPP zostanie ograniczony do ich wyniku finansowego za ten rok.

A4 – Podwyższenie kwoty wolnej od podatku do pułapu 30 000 zł w skali roku spowoduje, że duża część obywateli zostanie całkowicie wyłączona z obszaru opodatkowania PIT, a co za tym idzie – nie będzie miała możliwości obdarowania częścią swojego podatku III sektora.

A5 – Możliwość przekazania 1% podatku na rzecz OPP jest przejawem demokracji bezpośredniej. Pozbawienie podatników udziału w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego może sprawiać wrażenie zbliżania się do ustroju znanego z państw autorytarnych w rodzaju Federacji Rosyjskiej.

B. Zwiększenie stawki z 1% do 1,5% na rzecz OPP

B1 – Podobnie jak w przypadku rządowego modelu rekompensat z tytułu strat z 1% PIT dojdzie do sytuacji, w której poszczególne organizacje pozarządowe cieszące się uznaniem wśród podatników o mniejszych dochodach zostaną pozbawione znacznej części finansowania, inne zaś będą hojniej obdarowywane.

B2 – Brak zachowania zbliżonej do dotychczasowej proporcji dystrybucji środków pomiędzy podopiecznymi organizacji stanowi pokłosie niespełnienia przez model warunku ujętego w komórce B1.

B3 – Podniesienie odsetka podatku przekazywanego na rzecz OPP do progu 1,5% PIT w sposób naturalny będzie powodować podążanie tego modelu za rosnącymi płacami podatników. Doprowadzi to także do wzrostu wpływów organizacji pozarządowych w wymiarzewzględem globalnym.

B4 – Mimo, że podwyższenie stawki PIT, jaką obdarowujący będą dzielić się podatkiem z organizacjami pozarządowymi, przyczyni się do zwiększenia wpływów ogółu OPP, część z organizacji wspieranych przez uboższe warstwy społeczne ucierpi z uwagi na brak możliwości przekazania przez nie 1% podatku.

B5 – W przypadku tego modelu zwiększenie puli przekazywanych środków nie rozwiązuje zasadniczego problemu, jakim jest wyłączenie znacznej części podatników z możliwości decydowania o tym, które organizacje pozarządowe zostaną obdarowane.

C. Możliwość „głosowania” na daną OPP

C1 – Zakładany model nie uwzględnia żadnego mechanizmu wyrównawczego (tj. globalna kwota 1% będzie niższa). W ramach jego wdrożenia przekazywana jest informacja co do woli podatników odnośnie tego, która organizacja pozarządowa winna otrzymać środki na jej dalsze funkcjonowanie.

C2 – W następstwie niespełnienia warunku określonego w polu C1, podopieczni organizacji subkontowych o dochodach niższych niż przeciętne wspierani przez sieci społeczne znajomych z kręgów o podobnych dochodach stracą nawet 100% finansowania.

C3 – Mając na uwadze, że wszystkim podatnikom zostanie oddany głos za pośrednictwem deklaracji o decydujący o tym, która z organizacji pozarządowych winna zostać obdarowana (niezależnie od osiąganych przez nich dochodów) uwzględniony zostanie czynnik rosnących płac.

C4 – Wszyscy obywatele będą mieli prawo do decydowania o tym, która z OPP winna otrzymać środki na dalsze wypełnianie celów statutowych organizacji – będzie to również dotyczyć podatników o niższych dochodach, tj. nieprzekraczających bądź nieznacznie wykraczających ponad kwotę wolną od podatku.

C5 – Oddanie głosu każdemu z podatników będzie spełniało konstytucyjny postulat demokracji bezpośredniej.

D. Pominięcie kwoty wolnej od podatku przy liczeniu 1% na rzecz OPP

D1 – Prosty zabieg polegający na liczeniu 1% podatku na rzecz OPP, tyle że z pominięciem kwoty wolnej sprawiłby, że nie dojdzie do powstania dysproporcji pomiędzy finansowaniem poszczególnych organizacji pozarządowych – ich wpływy zostaną utrzymane na stabilnym poziomie.

D2 – Podobnie jak w przypadku pozostałych z opisywanych powyżej mechanizmów, również w tym przypadku istnieje silna zależność z cechą opisaną w polu D1.

D3 – Model ten zakłada pełną waloryzację środków stanowiących wpływy z 1% na rzecz OPP. Uwzględnione zostaną zarówno rosnące płace podatników, jak i inflacja. Ponadto przedstawiony mechanizm zapewnia uwzględnianie współczynnika wzrostu dochodów pochodzących z 1% podatku.

D4 – Nieuwzględnianie kwoty wolnej od podatku na potrzeby liczenia 1% na rzecz OPP sprawi, że zostanie rozwiązany zasadniczy mankament reformy podatkowej, jakim jest podwyższona kwota wolna od podatku. Osoby osiągające poniżej 30 000 zł dochodu rocznie będą w stanie wskazać OPP, która zostanie obdarowana.

D5 – Analogicznie względem modelu ujętego w pkt. C, podatnicy zyskują możliwość do decydowania o kształcie społeczeństwa obywatelskiego, bez względu na wysokość dochodu osiągniętego przez nich w danym roku podatkowym.