Wpływ podwyższenia kwoty wolnej od podatku na finanse OPP

Polityczne uwarunkowania ostatnich reform podatkowych

Jednym z kluczowych punktów programu wyborczego 100 konkretów na pierwsze 100 dni rządzącej Koalicji 15 października jest podniesienie kwoty wolnej od podatku z obecnie obowiązujących 30 000 zł do 60 000 zł¹. 

• Ministerstwo Finansów prowadzi obecnie audyt finansów publicznych, mający na celu ocenę skutków planowanych reform dla budżetu państwa oraz samorządów². 
• Projekt ustawy w tej sprawie autorstwa posłów Konfederacji trafił do Sejmu 7 lutego 2024 r., jednak prace legislacyjne nie zostały zakończone³. 
• Rząd wielokrotnie zapewniał, że dotrzyma tej obietnicy wyborczej przed końcem kadencji – zwłaszcza po zapowiedzi prezydenta Nawrockiego, że będzie rządzących z tego rozliczał. 
• Zamiast podnosić kwotę wolną, prezydent proponuje zwiększenie progu podatkowego z 120 000 zł do 140 000 zł – co ma stanowić mniej kosztowną reformę niż rządowe propozycje.
• Tymczasem minister finansów Andrzej Domański oświadczył, że w budżecie na rok 2026 nie ma możliwości uwzględnienia kwoty wolnej w wysokości 60 000 zł. 
• Zdaniem wielu ekspertów, wprowadzenie rządowej propozycji dotyczącej kwoty wolnej jest nierealne w obecnych warunkach gospodarczych i budżetowych. W analizach podkreśla się, że rząd znalazł się w pułapce własnych obietnic, z których trudno będzie się dziś wycofać bez utraty wiarygodności.

Pomimo różnic między koalicją rządzącą a opozycją, zauważalne jest szerokie poparcie polityczne dla projektów zmierzających do obniżenia PIT. Propozycja podniesienia kwoty wolnej od podatku do 60 000 zł pozostaje obecna w debacie publicznej i może powrócić – jeśli nie w tej, to w kolejnej kadencji Sejmu. Warto zatem już dziś rozważyć, jakie skutki taka reforma mogłaby przynieść dla finansowania organizacji pożytku publicznego.

Postulat podniesienia kwoty wolnej od podatku wpisuje się w szerszy trend polityczny, obejmujący:

• stymulowanie konsumpcji w czasie spowolnienia gospodarczego, inflacji i kryzysów zewnętrznych,
• zwiększanie realnych dochodów gospodarstw domowych, co poprawia poczucie dobrobytu i sprzyja poparciu dla rządzących,
• realizację celów polityki społecznej – wsparcie młodych, rodzin, seniorów i osób o niższych dochodach.

W ostatnich latach kolejne rządy w Polsce systematycznie zmniejszały obciążenia podatkowe dla osób rozliczających PIT, wprowadzając m.in.:

• podwyższenie kwoty wolnej od podatku z 8 000 zł do 30 000 zł,
• obniżenie podstawowej stawki PIT z 17% do 12%, 
• podniesienie progu podatkowego z 85 528 zł do 120 000 zł 
• szereg ulg i zwolnień podatkowych, w tym przede wszystkim tzw. „zerowy PIT” (zwolnienie z podatku przychodu do wysokości 85 528 zł). 

Choć „zerowy PIT” to popularna i korzystna forma ulgi, budzi również kontrowersje – zwłaszcza wśród młodych podatników, którzy utracili do niej prawo lub porównują swoją sytuację z osobami objętymi zwolnieniem. Powszechność tej ulgi sprawia, że projektowanie nowych rozwiązań podatkowych staje się dla polityków wyzwaniem: trudno bowiem znaleźć propozycje, które byłyby zarówno dobrze przyjmowane społecznie, jak i niepostrzegane jako element fiskalnego populizmu.

Wnioski z wdrożenia Polskiego Ładu dla przyszłych reform podatkowych

Reformy wprowadzone w ramach Polskiego Ładu doprowadziły do zauważalnego obniżenia obciążeń podatkowych dla większości obywateli, szczególnie dla osób o niższych dochodach. W perspektywie dalszego podniesienia kwoty wolnej od podatku coraz większym wyzwaniem staje się znalezienie równowagi między wsparciem dla podatników, polityczną potrzebą zyskiwania poparcia społecznego a utrzymaniem stabilności finansów publicznych.

Liczba podatników przekazujących 1,5% PIT (1% PIT przed 2023 r.) na rzecz OPP (dane w tys. osób)⁴

W 2025 roku rekordowa liczba 16,25 mln podatników przekazała 1,5% podatku wybranym OPP. To więcej niż dotychczasowy rekord z 2022 roku (15,94 mln osób). Wzrost nastąpił mimo wcześniejszego spadku, do którego doszło po podniesieniu kwoty wolnej od podatku do 30 000 zł w 2022 roku, co ograniczyło liczbę osób zobowiązanych do zapłaty PIT, a tym samym uprawnionych do przekazania jego części na rzecz OPP. W kolejnych latach, wraz ze wzrostem wynagrodzeń, liczba podatników ponownie się zwiększyła, dzięki czemu w 2025 roku kwota przekazanego 1,5% przekroczyła poziom sprzed reformy.

Nominalna wartość środków z 1,5% PIT (1% PIT przed 2023 r.) przekazanych w danym roku na rzecz OPP (dane w tys. zł)

Choć podniesienie kwoty wolnej od podatku spowodowało spadek liczby podatników przekazujących 1% PIT – z 15,9 mln w 2022 r. do 12,6 mln w 2023 r. – to kwoty trafiające do organizacji pożytku publicznego systematycznie rosły. Wzrost ten wynikał przede wszystkim z podniesienia odpisu z 1% do 1,5% PIT. W efekcie, mimo spadku liczby podatników, łączna kwota przekazana OPP wzrosła z 1,1 mld zł w 2022 r. do 1,5 mld zł w 2023 r. (+37%). 

W 2024 r. kwota ta sięgnęła 1,9 mld zł (+24%), a w 2025 r. po raz pierwszy w historii przekroczyła 2 mld zł, osiągając poziom 2,3 mld zł (+20%). Wzrost z 2023 r. był głównie efektem zmiany przepisów, ale w latach 2024–2025 za wzrost przekazanych kwot odpowiadały przede wszystkim wyższe dochody gospodarstw domowych. Szczególnie w 2025 r., jako że średnioroczna inflacja w 2024 r. wyniosła 3,6%, realny wzrost wartości środków z 1,5% PIT był wyższy niż rok wcześniej, kiedy większy udział w nominalnym wzroście kwot przekazanych OPP miała wysoka inflacja z 2023 roku (11,4%).

Skutki podwyższenia kwoty wolnej od podatku dla finansów publicznych i OPP

Podniesienie kwoty wolnej do 60 000 zł byłoby reformą o bardzo dużym ciężarze fiskalnym. Według danych Ministerstwa Finansów, zmiana ta oznaczałaby spadek dochodów budżetu państwa o około 52,5 mld zł rocznie⁵, co stanowi ponad połowę wpływów z PIT (w 2024 r. dochody państwa z tytułu PIT wyniosły 97,6 mld zł⁶). Dla porównania, roczne koszty reform podatkowych Polskiego Ładu w 2023 roku szacowano na  27 mld zł⁷.

W praktyce podwojenie kwoty wolnej od podatku spowodowałoby spadek wpływów z 1,5% PIT na rzecz OPP w tym samym stopniu, co dochodów budżetowych – czyli o ponad 50%. Oznaczałoby to powrót  z rekordowego poziomu 2,3 mld zł w 2025 roku do 1,1 mld zł osiągniętego w 2022 roku. Szacowany koszt reformy dla budżetu państwa (52,5 mld zł) byłby dwukrotnie większy niż koszty Polskiego Ładu (27 mld zł). Wówczas, aby ograniczyć wpływ zmian na funkcjonowanie OPP, zwiększono o 50% przekazywaną wartość podatku – z 1% do 1,5% PIT. W analogiczny sposób, aby uniknąć drastycznego spadku wpływów dla organizacji pożytku publicznego, konieczne może być dalsze zwiększenie odpisu – nawet do poziomu 3% PIT, jeśli nie zostaną wprowadzone inne mechanizmy kompensacyjne.

Skala tej reformy rodzi zatem poważne wątpliwości co do możliwości utrzymania nie tylko stabilności finansowej państwa i samorządów, lecz także organizacji pożytku publicznego, które finansują swoją działalność z 1,5% PIT. Brak mechanizmów kompensujących skutki reformy dla III sektora może skutkować spadkiem wpływów organizacji pożytku publicznego w skali porównywalnej z prognozowanymi stratami budżetu państwa i samorządów.

Ze względu na bezprecedensową skalę wpływu tej reformy na finanse publiczne, w debacie pojawiają się różne warianty jej wdrożenia – m.in. wprowadzenie degresywnej kwoty wolnej od podatku, stopniowe jej zwiększanie lub zastąpienie części dotychczasowych ulg podatkowych wyższą kwotą wolną. Choć każda z tych propozycji może być korzystna dla podatników, żadna nie pozostaje bez konsekwencji dla tych organizacji pożytku publicznego, których działalność opiera się na wpływach z 1,5% PIT.

Ponieważ propozycje Ministerstwa Finansów koncentrują się głównie na ograniczeniu skutków reformy dla budżetu państwa i samorządów, jak dotąd nie przedstawiono mechanizmów, które bezpośrednio chroniłyby interesy OPP i osób korzystających z ich wsparcia.

Należy pamiętać, że w praktyce z mechanizmu 1,5% korzysta szerokie grono beneficjentów, w tym osoby zmagające się z ciężkimi chorobami, osoby z niepełnosprawnościami czy podopieczni hospicjów. Środki przekazywane na subkonta OPP przeznaczane są głównie na leczenie, rehabilitację, transport medyczny oraz pokrycie kosztów codziennego funkcjonowania osób wymagających stałego wsparcia. Powyższe pokazuje, że decyzje fiskalne, nawet jeśli z pozoru dotyczą jedynie systemu podatkowego, mogą wywoływać daleko idące skutki społeczne – ograniczając zasoby finansowe organizacji pozarządowych i utrudniając realizację ich kluczowej misji pomocowej. 

Dane jednoznacznie wskazują, że większość środków otrzymywanych przez OPP z 1,5% PIT przeznaczane jest na cele społeczne i humanitarne. W 2023 r. najwięcej pieniędzy trafiło na działalność charytatywną (29,8%) oraz wsparcie osób z niepełnosprawnościami (23,8%). Kolejne miejsca zajęły ochrona i promocja zdrowia (12,5%) oraz pomoc społeczna, w tym wsparcie rodzin i pieczy zastępczej (10,2%)⁸. Struktura wydatków pokazuje, że podatnicy najchętniej wspierają organizacje pomagające bezpośrednio ludziom w potrzebie – zwłaszcza poprzez wskazanie w zeznaniu podatkowym celu szczegółowego. W grupie podmiotów, które w 2023 r. uzyskały ponad 1 mln zł przychodów z 1,5% PIT odsetek organizacji, którym podatnicy wskazywali cele szczegółowe wynosił 76,6%, podczas gdy większość OPP (84,4%) wbrew temu trendowi wciąż woli samodzielnie decydować o przeznaczeniu środków⁹. 

Można wyróżnić trzy warianty kompensacyjne wobec OPP:

1. Korekta stawki: podnieść odpis z 1,5% do przedziału 1,7–2,5%, zależnie od faktycznego spadku bazy.
   
   
2. Dopłata budżetowa: utrzymać 1,5%, a brakującą część wyrównać dotacją liczoną proporcjonalnie do ubiegłorocznych wpływów OPP.
   
   
3. „Odpis obywatelski” poza PIT: uniezależnić mechanizm OPP od konstrukcji podatku PIT (zapewnienie stabilności nawet przy dużych zmianach w PIT).

Znaczenie mechanizmu finansowania OPP z 1,5% podatku dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego

Niewątpliwie obietnica podniesienia kwoty wolnej od podatku do 60 000 zł nie została dostatecznie przeanalizowana na etapie kampanii wyborczej. Natychmiastowe wdrożenie tej reformy mogłoby doprowadzić do spadku wpływów z podatku PIT nawet o połowę. Co więcej, niemal połowa Polaków w ogóle nie płaciłaby PIT, co istotnie ograniczyłoby możliwość działania przyszłych rządów w zakresie polityki fiskalnej. Jednocześnie prowadziłoby to do wzrostu oczekiwań społecznych wobec atrakcyjności kolejnych mechanizmów wsparcia podatkowego – formułowanych już i tak w warunkach znacznie uszczuplonych dochodów budżetowych.

Należy przy tym pamiętać o mniej wymiernych korzyściach wynikających z możliwości przekazywania przez podatników 1,5% PIT. Mechanizm ten nie tylko sprzyja upowszechnianiu postaw obywatelskich i zwiększaniu zaangażowania społeczeństwa w działalność trzeciego sektora, lecz także wzmacnia widoczność, transparentność oraz zaufanie publiczne dla OPP oraz kształtuje poczucie solidarności społecznej. Dodatkowo, omawiany mechanizm podkreśla rolę indywidualnych decyzji podatników, zapewniając im bezpośredni udział w redystrybucji środków publicznych. Z kolei w przypadku OPP zapewnia on także stosunkowo stabilne oraz elastyczne źródło finansowania – w przeciwieństwie do klasycznych form wsparcia, takich jak dotacje, granty, środki z budżetów samorządów czy funduszy unijnych, które są zazwyczaj obwarowane licznymi warunkami formalnymi oraz ograniczoną swobodą wykorzystania środków.

Perspektywy potencjalnych reform podatkowych w najbliższej przyszłości

Rządząca koalicja jest obecnie rozliczana z braku realizacji postulatu podwyższenia kwoty wolnej od podatku do 60 000 zł. Jednak przy deficycie sektora finansów publicznych sięgającym 6,6% PKB, realizacja tej obietnicy jest w obecnych warunkach ekonomicznych mało realna. Z drugiej strony, od czasu wprowadzenia (w ramach Polskiego Ładu) obecnej kwoty wolnej w wysokości 30 000 zł minęły zaledwie trzy lata, a w tym czasie nastąpił gwałtowny wzrost wynagrodzeń i wysoka inflacja. Widać to choćby po liczbie podatników wpadających w drugi próg podatkowy – w pierwszym roku Polskiego Ładu było to około 740 tys. osób (3% rozliczających się według skali), natomiast w rozliczeniu za 2024 rok już 2 mln, czyli 8% podatników. Według szacunków portalu Money.pl, skumulowana inflacja od 2022 do końca 2024 roku wyniesie około 40%. Aby utrzymać realną wartość kwoty wolnej, uzasadnione wydaje się jej częściowe zwaloryzowanie – np. poprzez podniesienie do poziomu 40 000 zł.

Aby ograniczyć negatywny wpływ proponowanych reform na budżet państwa, rozważane są alternatywne rozwiązania. Wśród nich pojawiają się m.in. propozycje stopniowego zwiększania kwoty wolnej (np. o 10 000 zł rocznie), wprowadzenia jej degresywnego charakteru, czy ograniczenia podwyżki do wybranych grup, np. rodzin z dziećmi.

Portal Money.pl uzyskał od Ministerstwa Finansów szacunki kosztów planowanego podwyższenia kwoty wolnej od podatku oraz progu podatkowego. Z przekazanych danych wynika, że¹⁰:

• podwyższenie kwoty wolnej o 10 000 zł (do 40 000 zł) kosztowałoby 22,7 mld zł,
• podwyższenie kwoty wolnej o 20 000 zł (do 50 000 zł) kosztowałoby 41,7 mld zł.
• podwyższenie progu podatkowego o 10 000 zł (do 130 000 zł) kosztowałoby 5,6 mld zł,
• podwyższenie progu podatkowego o 20 000 zł (do 140 000 zł) kosztowałoby 10,2 mld zł.

Oprócz kosztów budżetowych, zasadniczym czynnikiem przy planowaniu reform podatkowych jest określenie, kto na nich skorzysta – wskazanie grupy beneficjentów, skali ich korzyści oraz potencjalnego przełożenia reformy na poparcie polityczne. Niewątpliwie, korzyści dla podatników wynikające z wdrożenia proponowanych zmian byłyby znaczące¹¹:

• Podwyższenie kwoty wolnej o 10 tys. zł (do 40 tys. zł) oznaczałoby miesięczną oszczędność do 100 zł i do 1 200 zł w skali roku, a zatem podatnicy nie płaciliby PIT od zarobków brutto do 4 157 zł miesięcznie.
• Wzrost kwoty wolnej o 20 tys. zł (do 50 tys. zł) przyniósłby korzyść do 200 zł miesięcznie i do 1 200 zł w skali roku, a zatem podatnicy nie płaciliby PIT od zarobków do 5 123 zł brutto miesięcznie.
• Podwyżka progu podatkowego o 10 tys. zł (do 130 tys. zł) skutkowałaby miesięcznym zyskiem do 167 zł, przy czym wejście w drugi próg podatkowy nastąpiłoby od średnio 12 844 zł brutto miesięcznie.
• Wzrost progu o 20 tys. zł (do 140 tys. zł) oznaczałby korzyść do 333 zł miesięcznie, przy progowym wynagrodzeniu miesięcznym wynoszącym 13 810 zł brutto.

Brak waloryzacji kwoty wolnej od podatku (30 tys. zł) i drugiego progu podatkowego (120 tys. zł) w obliczu dwucyfrowego wzrostu płac i inflacji prowadzi do stopniowego zwiększania realnego obciążenia podatkowego podatników. Spadek realnej wartości progów, zwłaszcza kwoty wolnej od podatku, najsilniej dotyka osoby o najniższych dochodach¹²:

• W 2022 r. kwota wolna (30 tys. zł) była na poziomie blisko 10 pensji minimalnych, podczas gdy w 2025 r. jest to już niespełna 6,5 pensji minimalnej.
• W 2022 r. osoby zarabiające minimalne wynagrodzenie (3 010 zł brutto) nie płaciły PIT, natomiast w 2025 r. przy obecnej płacy minimalnej (4 666 zł brutto) miesięczna zaliczka na PIT wynosi już 153 zł.
• W momencie wprowadzenia Polskiego Ładu w 2022 r., próg 120 tys. zł odpowiadał około  20,3 przeciętnym pensjom, w 2024 r. jest to już niewiele ponad 15 pensji, a w 2025 r. – 13,8.
• W stosunku do płacy minimalnej, która wzrosła o 55% od 2022 r., próg spadł z niemal 40 pensji minimalnych w 2022 r. do niespełna 26 w 2025 r.
• O ile odsetek podatników płacących wyższą stawkę 32% w 2021 r. – a zatem przed wprowadzeniem Polskiego Ładu – wyniósł 7%, to w następstwie Polskiego Ładu spadł do 3% w 2022 r., w  2023 r. wyniósł 5,18%, a w rozliczeniu za 2024 r. ma szansę na przewyższenie poziomu sprzed Polskiego Ładu. 

W kontekście przewidywań dotyczących ewentualnych podwyżek powyższych kwot, najbardziej prawdopodobne i fiskalnie racjonalne wydaje się ich zwiększenie o 10 000 zł, co w dłuższej perspektywie może istotnie wpłynąć na finanse OPP. Taka zmiana nie tylko ograniczy środki przekazywane OPP, lecz także – w obliczu rosnącej koncentracji wpływów z 1,5% PIT wśród największych organizacji – może pogłębić nierównowagę w dystrybucji tych środków, osłabiając tym samym zdolność mniejszych organizacji do realizacji swoich celów.

Fiskalna odpowiedzialność a polityczny populizm

Propozycja podwyższenia kwoty wolnej od podatku z 30 000 zł do 60 000 zł, choć na pierwszy rzut oka może wydawać się korzystna społecznie, w rzeczywistości ma przede wszystkim charakter polityczno-wizerunkowy. Forsowanie tak radykalnego wzrostu kwoty wolnej nie wynika z rzetelnej analizy ekonomicznej ani z racjonalnego podejścia do celów polityki społecznej, lecz z chęci uzyskania krótkoterminowego poparcia społecznego i politycznego kapitału wyborczego.

Podniesienie kwoty wolnej w takiej skali oznaczałoby poważne konsekwencje nie tylko dla budżetu państwa i samorządów – lecz także dla OPP, które finansują swoją działalność z 1,5% podatku PIT. W efekcie, pod pretekstem wsparcia obywateli, najbardziej mogłyby ucierpieć te instytucje, które często działają na rzecz osób w najtrudniejszej sytuacji życiowej.

Brak spójności między postulowaną reformą a strategicznymi celami polityki społecznej, jak również nieuwzględnienie rzeczywistych możliwości fiskalnych państwa, wskazują, że projekt ten jest raczej elementem gry politycznej niż odpowiedzialnym narzędziem kształtowania systemu podatkowego. 

Jak wskazano powyżej, do zniwelowania większości efektów blisko 40% skumulowanej inflacji z ostatnich trzech lat wystarczyłoby umiarkowane podwyższenie kwoty wolnej od podatku o 10 000 zł, co stanowiłoby około jedną trzecią kosztów całego rządowego programu. Pozostała część prognozowanego obciążenia budżetu – odpowiadająca wzrostowi kwoty wolnej z 40 000 zł do 60 000 zł – w istocie nie jest inwestycją w urzeczywistnianie zasad sprawiedliwości społecznej, lecz finansowaniem kampanii wyborczej i wizerunkowej rządu.

Za tę „dobroczynność” zapłacą wszyscy – poprzez pogarszającą się jakość usług publicznych, które otrzymają mniej środków, osłabienie społeczeństwa obywatelskiego z powodu ograniczenia dostępu do ważnego źródła finansowania (1,5% PIT), a w szczególności osoby najbardziej potrzebujące. To właśnie one, często pozbawione skutecznej pomocy ze strony NFZ, znajdują dziś oparcie w działalności organizacji pożytku publicznego, które w wyniku tej decyzji utracą znaczną część swoich zasobów i możliwości prowadzenia działalności pomocowej w dotychczasowej skali.

¹ Czwarty punkt programu, https://100konkretow.pl/wszystkie-konkrety/.

² Tamże.

³https://www.sejm.gov.pl/sejm10.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=194.

⁴ Opracowanie własne na podstawie: Ministerstwo Finansów - Departament Podatków Dochodowych, Informacja dotycząca kwot 1,5% należnego podatku dochodowego od osób fizycznych przekazanych organizacjom pożytku publicznego w 2025 roku (z rozliczenia podatku za 2024 rok), Warszawa 2025 Grzegorz Osiecki i Tomasz Żółciak, Coraz więcej dla fiskusa. Zamrożone progi podatkowe podkopują podwyżki, Portal Money.pl, 17 stycznia 2025 r.

⁵ Odpowiedź MF z dnia 10 kwietnia 2024 roku na interpelację nr 2220 z dnia 28 marca 2024 r. https://sejm.gov.pl/INT10.nsf/klucz/ATTD48HNH/%24FILE/i02220-o1.pdf

⁶https://www.gov.pl/web/finanse/szacunkowe-wykonanie-budzetu-panstwa-w-2024-r

⁷ Uzasadnienie. (2022). Uzasadnienie do projektu ustawy budżetowej na rok 2023 z dnia 30 sierpnia 2022 r.

⁸ GUS – Departament Badań Społecznych i Rynku Pracy, Organizacje pożytku publicznego w latach 2023 i 2024, 20.02.2025 r.

⁹ Tamże.

¹⁰ Tamże.

¹¹ Tamże.

¹² Grzegorz Osiecki i Tomasz Żółciak, Coraz więcej dla fiskusa. Zamrożone progi podatkowe podkopują podwyżki, Portal Money.pl, 17 stycznia 2025 r.