Po wyborach prezydenckich rząd zapowiedział szereg zmian w prawie. Jedną z pierwszych okazała się deregulacja, która nabrała znacznie szerszego znaczenia, niż pierwotnie zakładano. Zamiast spodziewanego uproszczenia procedur, przyjęła niepokojący kierunek pozbawiający organizacje pozarządowe prawa do odwołania się do Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA).
Na czym polega kontrowersyjna „deregulacja”?
Przyczyną głosu sprzeciwu organizacji pozarządowych jest brzmienie przepisu dodawanego do ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (PPSA). W świetle wskazanej regulacji (art. 173 § 3 PPSA) skargi kasacyjnej nie będą mogły złożyć organizacje społeczne, które biorą udział w postępowaniu sądowym w charakterze uczestnika na prawach strony. Kasacja, o której mowa w cytowanym przepisie, jest środkiem dochodzenia praw przed II instancją sądu administracyjnego. Za pomocą skargi kasacyjnej może dojść do uchylenia wyroku sądu I instancji (Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego), z którym strona sporu się nie zgadza.
Wykluczenie organizacji pozarządowych z postępowania przed NSA stanowi zaprzeczenie idei demokratycznego państwa prawa, podstawowych norm konstytucyjnych oraz jawi się jako niezgodne z przepisami prawa międzynarodowego (m. in. prawem unijnym).
Deregulacja niezgodna z ustawą zasadniczą
Prawo do sądu
Ograniczenie udziału organizacji pozarządowych w postępowaniu przed NSA narusza przede wszystkim prawo do sądu wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Konstytucja RP). Wynika to z faktu, że wskazane uprawnienie nie ogranicza się wyłącznie do dostępności do sądu, ale należy je rozumieć również jako możliwość prawnie skutecznej ochrony praw na drodze sądowej. Pozbawienie organizacji pozarządowych możliwości odwołania się do NSA stanowi zaprzeczenie tej idei.
Równość wobec prawa
Kolejną konsekwencją wprowadzenia kwestionowanej regulacji jest stworzenie nierówności stron w postępowaniu przed NSA. Różnicowanie praw uczestników procesu przed sądami administracyjnymi stoi w oczywistej sprzeczności z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP (równe traktowanie wobec prawa). Istotą zasady wyrażonej w ustawie zasadniczej jest traktowanie osób znajdujących się w takiej samej sytuacji w identyczny sposób.
Brak dwuinstancyjności
Rezultatem powyższych nieprawidłowości jest także naruszenie zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 176 ust. 1 Konstytucji RP). Dwuinstancyjność postępowania jest kluczowym elementem rzetelnego procesu sądowego, zapewniającym możliwość weryfikacji orzeczeń sądów niższych instancji i minimalizującym ryzyko błędów sądowych. Pozbawienie organizacji pozarządowych tej gwarancji oznacza, że ich walka o interes publiczny kończy się na etapie I instancji, czyli przed WSA.
Państwo prawa nie dla wszystkich
Brak dochodzenia sprawiedliwości na konstytucyjnych i demokratycznych zasadach podważa z kolei zasadę państwa prawa (art. 2 Konstytucji RP), która zakłada istnienie skutecznych mechanizmów ochrony praw i wolności obywatelskich. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw (takich jak wyżej wymienione prawo do sądu, dwuinstancyjnego postępowania) mogą być ustanawiane tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP). W uzasadnieniu projektu nowelizacji na próżno szukać istotnych motywów konstytucyjnych, którymi kierowano się wprowadzając kwestionowany art. 173 § 3 PPSA.
Pozorne konsultacje społeczne
Uzasadnione obawy rodzi nie tylko sama treść proponowanego przepisu, ale również sposób jego procedowania. Jak można zauważyć, z pozoru nieznaczna modyfikacja PPSA prowadzi do licznych zastrzeżeń na gruncie Konstytucji RP. Pomysłodawcom projektu nie przeszkodziło to jednak w wyznaczeniu wyjątkowo krótkiego czasu na przeprowadzenie konsultacji społecznych.
| Swoje opinie w zakresie kontrowersyjnego projektu można zgłaszać w okresie od 6 do 13 czerwca 2025 r. Biorąc pod uwagę ilość i wagę zastrzeżeń w stosunku do nowelizacji PPSA, siedmiodniowy termin należy uznać za niewystarczający i uniemożliwiający polemikę z zapisami projektu ustawy. |
Podsumowanie
Zestawiając wskazane naruszenia, omawiany projekt ustawy narusza:
- zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP),
- zasadę ograniczenia konstytucyjnych wolności i praw (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP),
- zasadę równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP),
- prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP).
Niezgodność z prawem unijnym
Treści regulacji i sposobu jego procedowania nie sposób zaakceptować nie tylko w świetle polskiego prawa, ale również na gruncie prawa unijnego, w szczególności art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. W zgodzie z wywołanym przepisem każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy. Ponadto każdy ma możliwość uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela.
Czy środki z funduszy Unii Europejskiej wpłyną do Polski?
Szereg niezgodności z polskimi przepisami prawa oraz normami unijnymi może doprowadzić do sytuacji, w której Komisja Europejska wstrzyma przepływ środków do Polski z funduszy Unii Europejskiej. Mimo krótkiego terminu na przeprowadzenie konsultacji społecznych, swoje zastrzeżenia do projektu nowelizacji wniosło aż 90 organizacji pozarządowych. Liczny i zdecydowany protest ze strony NGO może doprowadzić do odrzucenia proponowanych zmian na dalszych etapach procedowania projektu.